Autism waa xaalad ku saabsan shaqada maskaxda, taas oo saameyn karta dhaqanka, isgaarsiinta, iyo xiriirka bulshada ee carruurta. Carruurta leh autism waxay u baahan yihiin taageero iyo caawimaad gaar ah si ay uga mira dhaliyaan noloshooda maalinlaha ah. Halkan waxaa ku qoran qaar ka mid ah hababka iyo ilaha lagu taageeri karo carruurta leh autism:
1. Fahamka iyo Aqoonsiga Autism
Fahamka waxa uu yahay autism iyo saameynta uu ku leeyahay carruurta waa tallaabo aad u muhiim ah. Barashada calaamadaha iyo astaamaha autism waxay kaa caawin kartaa inaad si wanaagsan u fahamto baahiyaha gaarka ah ee ilmahaaga.
Barashada waxa autism-ka yahay iyo calaamadaha lagu garto waxay kuu suurtagelinaysaa inaad xilli hore fahanto haddii ilmahaagu u baahan yahay caawimaad, waxaadna ku dhaqaaqi kartaa tallaabooyinka saxda ah si aad u hesho caawimaadda loo baahan yahay. Aqoontan waxay kaa caawinaysaa inaad iska indho tirto, dhagahana ka qabsato talooyinka iyo soo jeedimaha khaldan ee dadka qaarkiis siinayaan waalidiinta caruurta qaba autism-ka, taas oo ka hortagi karta in caruurta laga lumiyo wakhtiga ugu muhiimsan ee caawinta la siiyo ay waxtar u leedahay noloshooda, gaar ahaan markay weli yar yihiin oo maskaxdoodu tahay mid la tababari karo.
Waa muhiim in waalidiinta iyo bulshada oo dhan ay xusuustaan inay yihiin Muslimiin aaminsan qaddarta. Raadinta caawimaadda ilmahaaga ma ahan wax ku dhajinaya wax uuna Alle ka dhigin, balse waa mid kordhinaysa faa’iidooyinka anfacaya mustaqbalkooda si ay u helaan nolol tayo leh. Sidaas darteed, tallaabada koowaad ee wacyigelinta naftaada waa udub-dhexaadka wax kasta oo xiga.
2. Caawinmo iyo Tababarada Gaarka ah
Tabobarka dabeecadaha (Behavioral therapy), sida Applied Behavior Analysis (ABA), waxay noqon kartaa mid faa’iido leh. Tababarada kale sida tababarka luqadda iyo hadalka (Speech and language therapy) iyo tababarka dhaqdhaqaaqa (Occupational therapy) ayaa sidoo kale caawin kara.
3. Waxbarashada Gaarka ah
Waxbarashada carruurta qaba autism-ka waxaa loo habeeyey si ay ugu habboonaato baahiyaha gaarka ah ee ilmaha. Barnaamijyada waxbarashada gaarka ah iyo fasallada yaryar waxay gacan ka geystaan horumarinta
xirfadaha bulsho la dhaqanka iyo tacliinta ee ilmaha.
4. Taageerada Qoyska iyo Waalidka
Shaki kuma jiro in korinta caruurta qabta autism ay keeni karto caqabado baddan taaso kolba heerkeedu gaadhsiisanyahay baahida ilmuhu qabo, sidaas awgeed waalidiinta iyo qoysaska leh carruurta qaba autism-ka waxay u baahan yihiin taageero. Kooxaha taageerada waalidiinta iyo la-taliyayaasha caafimaadka maskaxka ayaa gacan ka geysan kara sidii waalidiintu ula tacaali lahaayeen caqabadaha ay wajahayaan.
Waxaa kaloo gacan wayn ka geysan kara caawinta waalidiinta iyo qoysaska wacyigalinta bulshada taaso keenaysa in la abuuro bulsho is fahmsan oo is kaashata oon istakoorin. Bulshadoo la wacyigaliyaa waxay aad u anfaceysaa dadkeena ku nool Soomaaliya iyo meelaha caawimaaddan gaar ah ee waalidiinta loo fidiyo aan laga helin.
5. Cunto iyo Nafaqeyn
Carruurta qaba autism-ka waxay inta badan la kulmaan xasaasiyad cunto ama dhibaatooyin la xiriira cunnooyinka qaarkood. La-talinta nafaqada (nutritional counseling) iyo tijaabinta cuntooyin kala duwan ayaa laga yaabaa inay gacan ka geystaan hagaajinta dhaqanka iyo caafimaadka guud ee ilmaha.
6. Isdhexgalka iyo Xirfadaha Bulshada
Barnaamijyada xirfadaha bulshada waxay carruurta ka caawiyaan inay horumariyaan awoodaha loo baahan yahay si ay ula shaqeeyaan dadka kale. Waxqabadyada kooxeed iyo ciyaaraha iskaashiga ah ayaa iyaguna muhiim u ah horumarkaas.
7. Caawinaada Xirfadlayaasha
Waxaa jira xirfadlayaal badan oo kala duwan oo ka caawin kara carruurta qaba autism, kuwaas oo ay ka mid yihiin:
-
- Dhakhaatiirta cilminafsiga (Psychiatrists): waxay qiimeeyaan una daaweeyaan dhibaatooyinka caafimaadka maskaxda.
-
- Dhakhaatiirta Carruurta (Pediatricians): Si ay u raacaan horumarka guud ee caafimaadka ilmaha.
- Tababarada (Therapists): Sida kuwa hadalka, dhaqdhaqaaqa, iyo dabeecadaha.
8. Ilo iyo Ururo
Waxaa jira ururo badan oo bixiya adeegyo iyo taageerooyin loogu talagalay carruurta qaba autism iyo qoysaskooda. Qaar ka mid ah ururada caanka ah waa:
-
- Autism Speaks: Bixiya ilo iyo taageerooyin kala duwan.
-
- The Autism Society: Waxay bixiyaan adeegyo kala duwan iyo wacyigelin ku saabsan autism.
- National Autistic Society: Waxay bixiyaan adeegyo iyo ilo loogu talagalay carruurta iyo dadka waaweyn ee qaba autism.
- GEMS4HEALTH: wacyigalin iyo culuumaad ku saabsan autism baad ka heli
Gebogebo
Taageerada carruurta qaba autism-ka waxay u baahan tahay isku-dubbarid taageerooyin iyo adeegyo kala duwan. Fahamka baahiyaha gaarka ah ee ilmaha iyo helitaanka caawimaad xirfadeed waa muhiim si loo xaqiijiyo in ilmahaagu helo taageerada uu u baahan yahay. Wada-shaqeynta qoyska, macallimiinta, iyo xirfadlayaasha caafimaadka ayaa muhiim u ah guusha carruurta leh autism-ka.
Macluumaad kale: